Triết lý trong “The Godfather”

Có thể nói, Bố Già (Godfather) là một cuốn tiểu thuyết có đến 80% hư cấu, nhưng phần còn lại dựa trên những “người thật, việc thật” trong thế giới ngầm Mafia tại Mỹ.
Tôi đã viết một bài về cuốn tiểu thuyết “The Godfather” của nhà văn người Ý gốc Mỹ, Mario Puzo, được xuất bản năm 1969 – Đọc truyện và xem phim bố già (Cuốn sách đã trở thành best-seller với 11 triệu bản (bằng tiếng Anh và các ngôn ngữ khác), được bán hết sạch trong chỉ một năm đầu xuất hiện.
Tiếp đó là một bài viết về cuốn phim cùng tên do đạo diễn Francis Ford Coppola với 3 giải thưởng Oscar năm 1973 dành cho tài tử Marlon Brando “Diễn viên chính xuất sắc nhất”, Mario Puzo và Francis Ford Coppola “Kịch bản phỏng theo tiểu thuyết hay nhất” và Albert S. Ruddy “Hình ảnh đẹp nhất”.
Hình như hai bài viết vẫn chưa lột hết ý nghĩa của truyện và phim. Điều chưa được nói đến là phần tư tưởng của thế giới ngầm trong “The Godfather”. Nhiều người có lẽ sẽ không đồng tình với việc phân tích triết lý thuộc loại “giang hồ” nhưng, thiết nghĩ, dù trong giới nào cũng có triết lý rất “đời thường” mà có khi lại thâm thúy hơn những triết lý cao siêu.
Chủ đề chính của cuốn tiểu thuyết lấy bối cảnh chính là Mafia, một tổ chức tội ác với dẫy đầy bạo lực, những cuộc thanh toán đẫm máu, bằng tiểu liên chứ không phải là súng lục, những cuộc dàn xếp trong bóng tối giữa “Ngũ Đại Gia”… nhưng cũng không thiếu những câu chuyện “nhân nghĩa” đặc thù của giới Mafia. Đó chính là chủ đề của bài viết thứ ba này.
Ông Trùm Don Vito Corleone là một trong những “thủ lĩnh tối cao” của giới Mafia Mỹ. Kẻ thù căm ghét ông, khiếp sợ ông, khinh bỉ ông và tìm đủ mọi cách để “triệt hạ” ông… Ông Trùm như con rắn hổ mang nguy hiểm, có đôi mắt chứa đựng một “uy lực tối thượng”. Ông “nhìn thấy hết” dẫu chỉ ở trong “bóng tối”, “biết hết” dẫu chẳng bao giờ thực sự xuất hiện trong giới giang hồ và “làm được hết”, kể cả những điều mà luật pháp của nước Mỹ cũng bị “bó tay”.
Đối với bạn bè, thân quyến, Bố Già lại gần như là một “đấng toàn năng” có thể cứu họ thoát khỏi những “thế kẹt” và nỗi oan ức mà ngay cả luật pháp cũng chẳng gỡ được. Ông đúng là Mafia theo cái nghĩa nguyên thủy của nó từ thuở ban đầu hình thành. Đó chính là “nơi ẩn náu”, chỗ dựa cả về tinh thần lẫn vật chất mỗi khi họ lâm nguy.
Vito Corleone thuộc típ “mạnh thường quân” trong đời thường. Đối với những người nhân danh “tình bạn”, ai có chuyện “nhờ vả” ông sẽ không để họ thất vọng. Ông không hứa hão, không từ chối mà cũng chẳng mong đền đáp. Được gọi là “bạn”, tất cả đều bình đẳng, bất kể giàu nghèo và cũng không phân biệt sang hèn. Cũng vì thế ông có nhiều bạn và được bạn bè tôn vinh là “Ông Trùm”.
Bố Già ẩn dấu hai bộ mặt hoàn toàn tương phản. Với cái tên “Ông Trùm”, Corleone có trong tay những “sát thủ”, sẵn sàng đổ máu… “không gớm tay”. Trái lại, cái tên “Bố Già” mang một thứ tình cảm thiêng liêng, thân mật trong một đại gia đình, “có trước có sau, có trên có dưới” và nhất là “luôn biết chuyện phải trái”.

Trong ngày cưới của con gái đã có rất nhiều “đồng hương” trước đến chia vui và sau là để “cầu cạnh” Bố Già. Ông đã thỏa mãn mọi yêu cầu vì theo tục lệ Sicily, “… không ai có quyền từ chối lời cầu xin trong ngày vui của con gái”. Ông quyết định rất nhanh, “có tình – có lý”, khiến người thọ ân phải “tâm phục, khẩu phục”.
Tại Ý, Sicily là vùng đất của Mafia cũng như tại Mỹ vào thời đào vàng có “Miền Tây Hoang Dã” (The Wild West). Cà hai đều là những “vùng-đất-dữ” của những cư dân sống ngoài vòng cương tỏa của pháp luật. Điểm khác biệt giữ Ý và Mỹ là tính cách của dân “giang hồ tứ chiến”.
Trong khi dân Miền Tây có những “cowboys” rong ruổi trên lưng ngựa với khẩu súng bên hông để hành hiệp giang hồ như những “người hùng cá nhân” thì tại Sicily lại là từng gia đình, dòng họ Mafia. Họ sẵn sàng nổ súng dù chỉ đối với chuyện nhỏ nhặt để bảo vệ “danh dự gia đình”.
Mỗi gia đình hay mỗi Ông Trùm Mafia thường thống trị một vùng. Họ thẳng tay sát phạt lẫn nhau, làm giàu nhờ những hoạt động phi pháp như buôn lậu ma tuý, bắt cóc những nhân vật giàu có để đòi tiền chuộc… Nhưng không phải chỉ có vậy!
Trong tiếng Ý, Mafia nghĩa đen chỉ là nơi trú ẩn. Sau này đổi thành tên một “hội kín” kêu gọi cư dân Sicily đứng lên chống lại bọn thống trị, chúng đè đầu cưỡi cổ dân Sicily. Suốt trong lịch sử loài người có vùng đất nào bị đô hộ tàn bạo bằng hòn đảo này? “Khố rách áo ôm” cũng khổ mà có tiền của đất đai cũng khổ không kém!
Sau này dân Sicily bị hết bọn đại điền chủ quý tộc bóc lột đến cấp lãnh đạo nhân danh tôn giáo đè đầu. Để nắm đầu bọn nông dân, giới thống trị phải có cả một bộ máy Cảnh sát sẵn sàng thẳng tay đàn áp, khủng bố. Dân Sicily căm thù lính đến độ dùng chữ “cảnh sát” để gán cho bất cứ ai mà họ không ưa: “Mày là cớm!”.
Tổ chức Mafia củng cố uy quyền bằng luật “Omerta” có nghĩa là làm thinh, câm nín. Dân quê Sicily kín miệng đến nỗi người lạ hỏi đường cũng làm thinh! Đối với Mafia, tội đáng chết là “báo Cảnh sát”, dù đó chỉ là đi “thưa lính” để tố cáo người vừa giết hụt mình hay vừa đánh đập mình có thương tích.
Sau cùng, luật “Omerta” trở thành một “đạo sống”, “kỹ năng sống” của mọi giới. Chồng con bị giết, con gái bị hãm hiếp, người đàn bà chính gốc Sicily chẳng bao giờ đi “thưa lính”, nhờ nhà nước giải quyết.

Người Ý nói chung rất “đa tình”, trong đó phụ nữ có một địa vị luôn được đề cao. Nhưng ở Sicily có phần hơi khác. Qua Mario Puzo, người đọc khám phá thêm về quan niệm của dân Sicily đối với phụ nữ. Tác giả viết: “Ở Sicily, phụ nữ còn nguy hiểm hơn súng đạn”.
Trong Chương 23, Michael Corleone đã từ Mỹ trở về quê hương Sicily sau khi thanh toán địch thủ và một Đại úy người Mỹ, Cảnh sát Mark Mc Closkey, một tên “cớm bẩn” chuyên ăn hối lộ. Giang hồ bao giờ cũng có luật riêng, có thể bắn bất cứ người nào trong phe địch, nhưng tuyệt nhiên không bao giờ “đụng” đến cảnh sát.
Michael là con út của Bố Già, đứa con đi ngược lại với truyền thống gia đình Corleone. Anh là Đại úy Thủy Quân Lục Chiến trong quân đội Mỹ nên dứt khoát không dính líu đến chuyện “làm ăn” của gia đình trong thế giới ngầm.
Cho đến khi những biến cố dồn dập xảy đến cho gia đình: cha bị ám sát nhưng không chết, anh cả Sony bị “ăn” hàng loạt tiểu liên và chính bản thân mình bị viên “cớm bẩn” hạ nhục… Đang từ một con cừu “thánh thiện” Michael trở thành một con sói “tàn ác”. Người ta nói, “thời thế tạo anh hùng” là vậy!
Sau 5 tháng lánh nạn ở Sicily, Michael đã mở mắt. Anh đã hiểu quá khứ của bố và cả nghiệp dĩ của ông. Nếu họ không phải là những người dám cưỡng lại số phận thì ngày giờ này họ đâu được sống tại Mỹ. Michael cũng đã hiểu tại sao bố hay nói “Mỗi người mỗi phần số” cũng như tại sao người dân Sicily không đi với luật lệ nhà nước, không tuân theo bộ máy cai trị nhưng lại không dám vi phạm luật “Omerta”.
Cái khéo của “The Godfather” là tác giả xây dựng một bố cục chặt chẽ, lớp lang. Lồng vào đó là những triết lý “giang hồ” nhưng không kém phần tình nghĩa. Quan niệm về “bạn bè” trong thế giới ngầm cũng được Mario Puzo phân tích tỷ mỷ.
Đã là bạn, người ta không thể nào giận Bố Già mà lại mang ơn ông. Suốt đời những người bạn đó chỉ chờ đợi được trả ơn và khi có dịp, người ta hoan hỉ trả lại một món nợ tinh thần lúc nào cũng canh cánh cưu mang. Đó là lối xử thế, một “kỹ năng sống” còn tuyệt vời hơn cả những gì Dale Carnegie viết trong loại sách học làm người, điển hình là cuốn “Đắc nhân tâm”.
Bố Già còn có tính nhẫn nhục, “nhũn như con chi chi”, nhẫn đến độ người ta tưởng ông hèn. Đám cưới cô gái rượu rùm beng khiến FBI cử nhân viên đến theo dõi, ghi số xe khách đến dự. Trong khi cậu con cả Sony tính nóng như Trương Phi, đòi “làm cho ra lẽ” thì ông chỉ điềm tĩnh phán: “Đó là việc của họ… Ta đâu có mua được cả nước Mỹ!”.

Cách xử thế của Bố Già rất đơn giản nhưng lại hiệu nghiệm. Tất cả hình như chỉ tóm gọn trong câu: “Ta sẽ đưa ra một đề nghị mà hắn không thể nào khước từ”. Lời nói thật dịu dàng, đằm thắm và chứa chan tình người! Nhưng đề nghị đó cũng khốc liệt và tanh mùi máu.
Chặt đầu con ngựa Khatoum của lão chủ hãng phim với đề nghị cho đứa con đỡ đầu Johnny Fontane được đóng phim. Jack Woltz rất quý con ngựa này, nó trị giá 600,000 đô. Ấy thế mà Woltz vẫn phải “ngậm đắng nuốt cay” ký hợp đồng với Johnny. Trong thâm tâm lão vẫn “ghét cay ghét đắng” Johnny vì cái tật “trăng hoa”, dám cả gan “phỗng tay trên” cô đào “văm” của lão!
Đó là cách xử thế rất “gangster” của Bố Già. Đó là cách ông “xử trí công việc” qua Bàn Tay Đen “khát máu”. Và đó cũng là “chân dung trần trụi” của Ông Trùm.

Cậu con nuôi, kép hát Johnny, từ Hollywood về dự đám cưới mà lòng buồn rười rượi. Johnny gặp khủng hoảng khi có cô vợ cũng là tài tử xinê lăng loàn, trắc nết, trong khi sự nghiệp ca hát, đóng phim của anh ngày càng xuống dốc không phanh. Bố Già sau khi nghe Johnny kể khổ, ông nhận xét:
“Mày đập cho con vợ tồi bại một trận mà còn chừa cái mặt vì nó đẹp quá, vì nó đang đóng phim… nên nó cười vào mặt mày, thế mà lại còn ấm ức vì bị nó “chọc quê”… Mày còn nghĩ đến mấy đứa nhỏ là tốt lắm. Có con mà không làm cha thì làm người đâu được. Đàn ông mà không ngó ngàng đến gia đình sẽ chẳng bao giờ là một người đàn ông thật sự!”.

Tôi thấy triết lý của một Ông Trùm “giang-hồ-ít-học” xem ra còn thâm thúy hơn hẳn những triết gia khoa bảng mà ta thường đọc!
Ở một đoạn khác, Ông Trùm khiến người đọc cảm động vì những câu nói chân tình:
“Quả thực tôi muốn bình an. Bên Tattaglia mất một đứa con, phía tôi mất một. Kể như huề. Thử hỏi nếu ai nấy cũng nhắm mắt đòi ăn miếng trả miếng nhau mãi… thì thế giới này sẽ ra sao? Dám tái diễn cái thảm cảnh quê nhà mình ngày nào: Cứ hùng hục tranh chấp bắn giết nhau hoài, quên cả vợ con chết đói. Đúng là cả một sự điên khùng! Vậy tôi đề nghị trước sao bây giờ cứ thế. Tôi bỏ, tôi không tra xét, truy cứu kẻ giết con tôi. Hoà là bỏ hết. Tôi có thằng con hiện còn phải bỏ đi xa. Tôi phải thu xếp để đưa nó về, với điều kiện chắc chắn không ai bới móc làm khó. Xong vụ đó ta mới có thể bàn nhiều chuyện làm ăn với nhau để tất cả cùng có miếng ăn. Thực sự tôi chỉ muốn có vậy, có bấy nhiêu đó thôi”.
Don Corleon luôn có những quyết định nhanh nhậy trong chuyện “làm ăn”. Một khi đã quyết ông sẽ theo đuổi cho đến cùng. Quan trọng nhất là quyết định không bao giờ nhúng tay vào chuyện ma túy. Ông chỉ nói gọn lỏn: “Chuyện đó bẩn, không thể dính vô!”.
Câu nói ngắn gọn đó đã dẫn đến việc bản thân Ông Trùm bị các phe cánh khác thanh toán nhưng ông không chết, con trai trưởng cũng bị ăn đạn và đó là cơ hội xuất hiện Bố Già “con”: cậu út Michael lên nối nghiệp cha trong tình thế được coi là “bất khả kháng”.
Sau khi các biến cố dồn dập xẩy ra, Ông Trùm còn nói với thủ lãnh của những gia đình Mafia về quyết định không dính dáng đến ma túy trong việc làm ăn:

“Xin nói là tôi cảm thấy rất hãnh diện về vụ được coi như là có thế lực đối với các ông lớn. Phải chi được vậy thì hay quá! Tôi có quen biết nhiều thật… nhưng quen là một chuyện, dính vô ma tuý là hết quen. Chắc chắn vậy: Vì họ sợ dính vô, họ tối kỵ ma tuý. Mấy thầy chú xưa nay từng ăn chịu thì cái gì họ chẳng giúp được mình? Ma-tuý họ không dám. Tôi biết rõ như vậy thì giúp dùm anh em thế nào được? Nhờ vả tôi như vậy khác nào hại tôi?”
“The Godfather” là cả một bức tranh đầy góc tối của Mafia tại Mỹ. Ở Chương 11, Mario Puzo đưa vào nhân vật “phản diện”, Đại Úy Mark Mc Closkey, một “cớm bẩn” của cảnh sát Huê Kỳ. Ngọc Thứ Lang đã chuyển ngữ sang tiếng Việt như sau:
“Ngồi ngay buya-rô trong bót, Đại Uý Cảnh sát Mark Mc Closkey mân mê ba chiếc phong bì dầy cộm, bên trong toàn cuống giấy biên đề. Lão nhăn nhó, phải chi biết được ám hiệu của mấy thằng bao đề này thì đỡ khổ biết mấy! Hồi hôm đi hành quân tảo thanh, lão đã ghé ngang một ổ chơi đề của cánh Corleone và chớp được bao nhiêu cuống “tang vật” là nhét hết cả vô đây.
Thằng chủ đề chắc chắn sẽ phải lạy để chuộc bằng được ba cái phong bì quý giá này. Không có cuống để so… thằng nào cũng chìa giấy biên ẩu ra đòi chung thì tiền đâu ra mà chung cho đủ? Vậy là toàn quyền ra giá… nhưng nó ghi lằng nhằng điệu này thì biết tổng số tiền có biên cỡ bao nhiêu mà đòi? Nếu tiền quyện năm chục ngàn đô-la thì cho chuộc năm ngàn là điệu rồi. Nhưng biết đâu ngần này cuống dám một trăm ngàn… vài trăm ngàn? Đòi năm giấy lớn để mà “hố” với nó sao?”

Ở đâu cũng thế. “Cớm bẩn” xuất hiện trong mọi chế độ, dù đó là độc tài hay dân chủ. Có nơi “cớm” xuất hiện trong vai trò “bảo kê” cho các hoạt động của thế giới ngầm. Đã có không ít “cớm bẩn” trong xã hội Việt Nam ngày nay. Họ chính là “bản sao” của các đồng nghiệp tại xứ Cờ Hoa.
Đọc “The Godfather” còn mang lại một cái thú: đối chiếu Mafia Mỹ với Mafia Việt… Cả hai đều là Mafia với cái nghĩa nguyên thủy của nó.

Nguyễn Ngọc Chính